संस्कृत विद्याभ्यास

आसीत् पुरा कोऽपि महातपा नाम वनवासी मुनि:। आसीत् - there was पुरा=in olden days कोऽपि=कः+अपि=someone महातपा नाम=called Mahatapa वनवासी=forest dwelling मुनि=sage. There was once a sage called Mahatapa. एकदा एकदा=once यदा यदा=when स स=he तरुच्छायोपविष्ट तरुच्छायोपविष्ट=तरुः+छाया+उपविष्ट=sitting in the shadow of a tree आसीत् आसीत्=was । तदा तदा=then तस्योपरि तस्योपरि=तस्य+उपरि तस्य=its उपरि=above एका एका=one बलाका बलाका=crane विष्ठाम् विष्ठाम्=excrement उदसृजत् । उदसृजत्=dropped स स=he च च=and क्रुद्धस्तां क्रुद्धस्तां=क्रुद्धः+ताम् क्रुद्धः=enraged,angry, ताम्=him व्यलोकयत् । व्यलोकयत्=वि+अवलोकयत् अवलोकयत्=he saw दृष्टमात्रा  दृष्टमात्रा=just seen एव एव=only बलाका बलाका=crane भस्मसाद् भस्म=ash भस्मसाद्=into ashes अभवत् । अभवत्=he/she/it became ततश्च  ततश्च=ततः+च ततः=therefore, च=and स 

मार्गारब्धा: मार्ग+आरब्धाः having begun in the path सर्वयत्ना फलन्ति सर्वयत्ना=all efforts, फलन्ति=will be successful ।  पृथिव्यां पृथिव्यां=on earth त्रीणि त्रीणि=three रत्नानि रत्नानि= gems जलमन्नं जलमन्नं=जलम्+अन्नम् जलम्=water, अन्नम्=rice सुभाषितम् सुभाषितम्=maxim ।   मूढै: मूढै:= by fools पाषाणखण्डेषु पाषाणखण्डेषु=in stones रत्नसंज्ञा रत्नसंज्ञा=gem name विधीयते विधीयते=is given/is done ॥ 1॥  On earth, there are only three gems - water, rice and subhashita. Fools think that the stones are gems.    कल्पद्रुम: द्रुम - tree कल्पद्रुम - kalpavraksha - the tree that grants any boon कल्पितमेव कल्पितमेव =कल्पितम्+एव = anything you wish सूते सूते - yields/produces , सा कामधुक् सा - she कामधुक् - kamadhenu - the cow who gives everything कामितमेव दोग्धि कामितमेव =कामितम्+एव= what you wish, दोग्धि=gives milk । चिन्तामणिश्चिन्तितमेव चिन्तामणिः+चिन्तितमेव, चिन्तितमे

 You have read the story अविवेकः परमापदं पदं Now let us delve more into it.  Answer these questions.  (क) उज्जयिन्यां किं नाम विप्र: अवसत्?  Brahmin with which name lived in Ujjaini. (ख) माधव: केन श्राद्धार्थं निमन्त्रितः? By whom was Madhava invited for Shraddha? (ग) अक्रियमाणस्य कर्तव्यस्य रसं क: पिबति?  Who drinks the juices of undone duties? (घ) 'किं करोमि' इति क: चिन्तयति? Who thought "what do I do"? (च) कृष्णसर्प: केन दृष्टः?  By whom was the black snake seen? (छ) नकुलं क: व्यापादितवान्? Who killed the mongoose? (ज) सम्पद: कं वृणते? Whom will the riches chose? Answers (क) उज्जयिन्यां माधव नाम विप्र: अवसत्। (ख) माधवः राज्ञा श्राद्धार्थं निमन्त्रितः। (ग)  अक्रियमाणस्य कर्तव्यस्य रसं कालः पिबति। (घ) 'किं करोमिÓ इति माधवः चिन्तयति। (च)  कृष्णसर्पः नकुलेन दृष्टः। (छ) नकुलं माधवः व्यापादितवान्। (ज)  सम्पगः विमृश्यकारिणं वृणते।  Let us see some more questions. अस्ति उज्जयिन्यां माधव: नाम विप्र:। अस्मिन् वाक्ये किं क्रियापदं प्रयुक्तम् ? Which is the verb

  अस्ति उज्जन्यां माधवः नाम विप्रः । एकदा तस्या भार्या स्वबालापत्यस्य रक्षार्थं तम् अवस्थाप्य स्नातुं गता ।   अथ ब्राह्मणः राज्ञा श्राद्धार्थं निमन्त्रितः । ब्राह्मणः सहजदारिद्र्यात् अचिन्तयत् - यदि सत्वरं न गच्छामि तर्हि अन्यः कश्चित् श्राद्धार्थं वृतः भवेत् ।   आदानस्य प्रदानस्य कर्तव्यस्य च कर्मण:। क्षिप्रमक्रियमाणस्य कालः पिबति तद्गसम्‌॥ किन्तु बालस्य अत्र रक्षकः नास्ति । तत् किं करोमि ? भवतु  चिरकालपालितम्   इमम्  पुत्रनिर्विशेष॑ नकुलम्  बालरक्षायां व्यवस्थाप्य गच्छामि ।  तथा कृत्वा गत: । ततस्तेन नकुलेन बालसमीपम्‌ उपसर्पन्‌ कृष्णसर्प: दृष्ट: । स तं व्यापाद्य खण्डशः कृतवान्‌ । अत्रान्तरे ब्राह्मणो5पि श्राद्धं गृहीत्वा गृहम्‌ उपावृत्त: । ब्राह्मणं दृष्टवा नकुल: रक्‍्त-विलिप्त-मुख-पाद: तस्य चरणयो: अलुठतू । विप्र: तथाविधं तं दृष्टवा बालकोऽनेन खादित: इति अवधार्य कोपात् नकुलं व्यापादितवान्‌ । अनन्तरं यावत्‌ उपसृत्य अपत्यं पश्यति तावद्‌ बा